Mỗi khi bay sang HongKong hay Trung Quốc, tôi đều rất thích thú khi ngắm nhìn những chùa chiền, phố cổ lọt thỏm giữa những tòa nhà chọc trời. Cái cũ và cái mới, truyền thống và hiện đại giao thoa với nhau, một chút thâm trầm tĩnh lặng giữa ồn ào nhộn nhịp khiến những mảnh đất này trở nên rất hấp dẫn. Nhưng một ngày gần đây tôi phát hiện ra rằng chẳng phải đi đâu xa, ở ngay khu vực Chợ Lớn của Sài Gòn cũng có nhiều điều tương tự như thế. Và vào một ngày đẹp trời, tôi xách máy ảnh lên, đi bộ dọc theo khu vực đường Nguyễn Trãi, Lão Tử để khám phá hai địa điểm thú vị là hội quán Hà Chương và hội quán Ôn Lăng.

Hội quán Hà Chương

Kiến trúc của các hội quán theo phong cách Phước Kiến khá mềm mại tinh tế với đặc điểm nhận dạng là: phần mái chia làm 3 phần cao thấp, đỉnh mái võng xuống, các đầu đao, đầu đỉnh mái thì cong vút tạo cho chiếc mái có hình dáng một con thuyền.

Hội quán Hà Chương điển hình cho kiến trúc Phước Kiến.

Bước chân qua cánh cửa của hội quán, tôi ngây người đứng ngắm hàng ngói men xanh và các bức tượng được trang trí rất công phu trên mái ở tiền điện. Những con rồng, phượng, binh tướng, mô hình nhà cửa, toàn thành, nhà cửa… hiện lên rất sinh động và cực kỳ tinh xảo. Ngẩng đầu lên là hình ảnh con rồng uy nghi ngạo nghễ giữa nền background là những tòa nhà chung cư cao tầng xung quanh khiến tôi có một cảm xúc khó tả. Một hội quán xưa cũ nằm lọt thỏm giữa khu phố hiện đại nhưng vẫn giữ nguyên được nét truyền thống và trầm lắng.

Hội quán Hà Chương còn có tên là chùa Ông Hược hay chùa Bà Hà Chương do nơi đây thờ Thiên Hậu thánh mẫu. Hà Chương được xây dựng theo kiểu đền miếu cổ Trung Hoa gồm ba tòa nhà ba gian nằm ngang tạo thành tiền điện, chính điện và hậu điện. Hai bên điện thờ là hai dãy nhà gồm tả điện, hữu điện, khu văn phòng… tạo thành một công trình khép kín như hình chữ khẩu 囗 (hình chữ nhật). Giữa các tòa nhà là sân thiên tỉnh hay còn gọi là giếng trời. Từ bên ngoài bước vào lần lượt bạn sẽ thấy: tiền điện là nơi thờ Ngọc Hoàng Thượng đế và Hộ pháp; chính điện thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu, hai bên là Chúa Sanh nương nương và Phước Đức chính thần (ông Bổn). Tả điện và hữu điện thờ Bồ Tát Quan Âm và nhiều vị thần khác nhau, trong đó có nhiều hình tượng quen thuộc với người Việt qua văn học cổ Trung Hoa như Quan Công (Quan Thánh Đế Quân), Tề thiên Đại thánh.

Điều đặc biệt ở hội quán Hà Chương mà tôi rất thích đó là bốn cột đá nguyên khối (hai cột ở hiên và hai cột dưới đầu mái chính điện) được chạm trổ hình rồng uốn dài quanh cột, trên lưng chở bốn vị trong Bát tiên, đế cột hình lục giác, chạm nổi hình mai – điểu, nho – sóc…Các nghệ nhân đã rất khéo léo và tỉ mỉ khi biến cột đá khô khan thành tác phẩm sinh động đến như vậy.

Hội quán Ôn Lăng

Địa chỉ: Hội quán Ôn Lăng, số 12 Lão Tử, phường 11, quận 5, Sài Gòn.

Từ hội quán Hà Chương, chỉ cần đi bộ qua vài con phố là tôi đã đặt chân tới một hội quán mang phong cách Phước Kiến khác, đó là hội quán Ôn Lăng. Không giống như Hà Chương với gam màu trầm, Ôn Lăng hiện ra rực rỡ sắc màu dưới ánh nắng của Sài Gòn.

Điểm đặc biệt của Ôn Lăng là phía trước cửa hội quán, bị ngăn cách bởi con đường Lão Tử, là một hồ nước nhỏ vì theo phong thủy, phía trước hội quán phải có một hồ, ao để trấn mạch, tụ khí cho miếu thờ được linh thiêng. Vì vậy vào năm 1809, Ban quản trị hội quán đã làm một hồ cá ở phía bên kia đường.

Cũng giống như kiến trúc quen thuộc của phong cách Phước Kiến, Ôn Lăng cũng có bờ mái uốn cong có gắn các mảng tượng gốm trang trí rất sinh động nhiều màu sắc. Đề tài các mảng trang trí này khá phong phú, gồm tượng người, tượng thú và tượng đồ vật, được làm thành từng nhóm để miêu tả cảnh sinh hoạt của người xưa hay minh họa cho các truyền thuyết, các điển tích cổ của Trung Quốc.

Hội quán được xây dựng năm 1740 theo bố cục chữ khẩu 囗 (hình chữ nhật), gồm tiền điện, trung điện, chính điện và hậu điện cùng các dãy nhà ngang rộng rãi, sáng sủa, thoáng mát. Nơi thờ tự chính gồm chính điện và hậu điện, cách nhau một sân giếng trời. Chính điện thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu nên nơi này còn được gọi là chùa Bà Ôn Lăng. Sau này, đồng bào người Hoa ở Sài Gòn thờ thêm Quan Thế Âm Bồ Tát để cầu buôn may bán đắt, cầu bình an, sức khỏe cho gia tộc thịnh vượng. Dần dần, người dân quanh vùng gọi hội quán là chùa Quan Âm. Ngoài ra, chùa thờ phụng một số vị thần dân gian khác như Tề Thiên Đại Thánh, Bao Công, Văn Xương Đế Quân, 18 vị La Hán, Địa mẫu Nương Nương.

Không chỉ có rất nhiều tượng các vị thần hay thánh mẫu, hội quán Ôn Lăng còn lưu giữ nhiều cổ vật giá trị như các bức phù điêu bằng gỗ chạm thếp vàng, bộ trống, đỉnh gang, lư hương thời Quang Tự (nhà Thanh), quả chuông đúc năm 1825 cùng nhiều hoành phi và câu đối với nội dung ca ngợi công đức của thần và bày tỏ ước nguyện của con người.